Naga-Gal laiya Ahinkho anabei ho Lhadam Lhahphat hitalou ham?

Achesa 1990s laiya Naga te toh ina kiboi uchun mona neilou mihem 1000 vel hinkho leh Kho-le-Veng 360 val ina chan  uvin ahi. Hiche kiboina chu tuchan hin Naga-Gal tin ihejing nalai uve. Ahin hiche hi alhangpi in Kuki-Naga Conflict tin jong het ahi.

Naga-Gal hi 1990s lai Northeast pumpi a Jat-le-Nam kikah a kiboina tampi ana um lah-a mihem tam thi napen hijong leh tuchan in Central leh State government in donse in akoi pon, athu hi seichai ding jong ago poi. Mihem khatle ni thina thusoh hojeng jong Enquiry akibol jin, nasatah in kholgilna aum ji’e. Ahin Kuki chate mona neilou hinkho 1000 val melse tah a ana kithana chungthu vang tuchan hin koimacha avesui ding aum poi.

Naga-Gal hi alhangpi in 1992-97 sung hijong leh hatah a kitha-kimat ana umna chu 1993-95 sung hi ana hi. Akhutileh hiche phatsung a pat-a hinsim ding in kum-20 ahung lhing tan ahi. Kum-20 jou changei a jong solkar in donse a akoi louleh khonung a ahin gelkhoh ding jong tahsan aum behseh poi.

Alangkhat a 1993-94 a kipat a Kuki Inpi dinna chu Keiho hi Nagate toh kidou kahi pouvin, NSCN-IM leh anungjui hon eitha-u ahibouve; hijeh a chu Kuki chate hi Indian-mi (Indian Citizen) kahiuleh kachung thu uhi nei seichet pehdiu ahi tihi ahi. Hiche thu toh kisai hin Kuki Inpi leh adg. in Government heng’a Memorandum tampi ana pelut tan, mipi kijotna tiho jong tampi ana kibol tai. Ahin donse in akikoi dehpoi.

Eimi Times a article khat ajong chun kum hitihchan nung a jong koimachan donse a eineilou uleh idinmun uhi ikhel uva pha hitalou ham tin kana seitai. Tunin jong hiche thudoh ma ma hi athah beh in iki doh nom uve.

Kum 1994 vel a kipat chun athi-amang ho geldoh nan 13th September hi kumseh leh Black Day (Sahnit Ni) tin ihin mang uve. Ahin hiche jong hi thil jatchom chom toh vetchep a manding leh manlou ding thu a kiniel boutam boljing jong kidimset ahi. Ahin ipi chu hileh Black Day iman uhin mona neilou sopi 1000 val kitha na chungthu hi akichai naipoi ti avetsah-e.

Kukite hin angaina in mikhat athi teng nikhat-nini i-op jiuvin, chujou teng ‘Lhadam-lhah’ ibol jiuvin ahi. Eiho tahsan dol a chu Lhadam lhah akibol masangse a Athi-ho ‘Lha’ chun ajot nading mun akijot theilou ahi. Hitobang ma a chu Naga-Gal laiya anathi ho jong chu tuchan a hi athu kichai loulai ahin, Lhadam Lhah kibolpeh loulai mithi khat tobang ahi nalai uve.

Tuhin government in la donse in einei pouvin, Nagate chula kou kou jong leu hen chamna thu sei a hung naisai loudiu ahikit in, akhuti leh athi-amang ho thu hi eihon ikisei tah uva pha hilou ham?

Athi-amang ho thu chu khat ahi tan, aban in Kho-le-Veng 300 val ihin dalhah houjong hi gah geldoh kit-u hite. Tuhin Kho 300 tundoh nading Gam athah beh-a choh ding tileu hen itoh ibang diuvem gelleu hen ahahsat ding dan ihet sohkei ding’u ahi. Akhuti leh Gam-le-go athah beh a lam ding chula thil hahsa hiding ahi tan, eihogam ho beh chu ikinung lah uva pha hilou ham?

Kum-20 jouva gam-le-go hung kidalha ho ga-nunglah ding chu thil hithei loutah, ahithei ding a ahijong leh thil hahsa tah, chu hiding ahi tai. Ahin thil hahsa ahi tia donlou a ikoi jeng diu ham? Tua idinmun uhi ikhel uva athah beh-a pan ilah diu hi deisah ahi tai.

Tuhin kive leh kapu-kapa tolthi a alupna mun tia a-Gam nung che nom talou dimset ding; kapugam-kapagam itih leh kanunglo ding ham tia dangchah keo a ngah jong dimset kit ding ahi. Hiche dinmun sang a khohjo a idin uva, phat le nikho akilet masang a dinmun kicheh inei diuhi ngai ahi tai.

Kimkhat gelding chun ‘Naga-Gal lai hin eihon jong ina that uvin, Kho-le-veng eihon ina lahpeh ujong tampi aum’e’ timai thei ahi. Hinlah Kukite athi jat leh Naga athijat, chule Kho-le-veng ana kidalha jat hi amaho a toh eiho a tethei hinaisai lou ding ahi. Chujong leh Nagate toh ana kidou ihi pouvin, NSCN-IM in amaho Political Movement machal nading a Nagate tamchen na mun a ana khosa Kuki chate chu eina suhtheng’u ahijoi. Hiche jeh a hi Kuki Inpi in Nagaten eitha gam diu ahiphat a kiven na mai mai a Kukiten thal kana dop-u ahi atiu ahi.

Keima changval lungthim a umkhat chu Gam ana kidalha ho hi abon a nunglo thei ahitahlou jong leh nunglo nathei mun hobeh nunglo thei nadia lunggel nei a pha hilou ham tihi ahi. Thil dang dang jeh-a kiboina hohi athu in akichai thei in, Gam jeh a kiboina vang hi athu a kiseichai theilou ahi.

Vetsahnan, Kuki-Hmar, Thadou/Kuki-Paite/Zomi (1997-98), Meitei-Meitei Pangal (1993), Moreh a Kuki-Tamil (1995) chule kiboina adg. ho jouse hi phat sot louva athu ana kichai jeng ahiuve. Ajeh chu hiche ho jouse hi Gam jeh ahipoi. Ahin Kuki-Naga kiboina vang hi ajeh tampi umjong leh Gam thu ajao jeh-a kichai theilou ahi. Hiche hi Gam chungchang ma ma a akichai louleh chailou a umpeh peh nalai ding ahi.

Tuhin athu bon thipta a ipi dia kinung sei sei nalai ding ham tia geljong umtei ding ahi. Abang chun Nagate hi ngaidam jeng ding ahi ati maithei; athah beh a kithato ding tijat aum’e tia geljong um maithei ahi. Hinlah athu hi tun athip dan in um jong leh chomkhat jouteng hung kiseipoh thou thou ding, hiche teng chuleh aphat ana geisang ding ahi tai. Hiche a kaseilo nahi, Leiset mihem te hi aniseh hilou, second seh a kipung ahi in, Gam vang hi pung lou ahi. Hijeh a hi Kum phabep jouleh chenna ding mun hung hahsa ding, Gam-leiset ihin deibe teng uleh achamlou a Nagaten ina lahpeh nau mun ho hi ihin duchat kitdiu ahi. Hiche phat chuleh Legal Document (keiho gam ahi tia pansah nathei lekha) la ana kinei tapontin, Gal a isat-u tilou a lampi dang um talou ding ahi. Hijeh a chu khonung a Gal ibol kit sang uva tua hi athu seichet-a ichan ding khambeh chan chu gamcheng a hung phajo ding ahi.

Milui tehse khat in: Gollhang ho jong Gal-le-tol umlou pet (chamna aumpet) hin meilou-meichang hakhop in kikhop uvin kati le angai hihbeh uvin, Gal ihin neikit teng uleh Naga-Gal masang a kathusei bang bang hung hiding ahi tia asei khat geldoh aum’e. Hiche hi ivet leh Gal athah a ito khah ngei ngei uleh Black Day chomkhat iki lamdoh be tei diuvin akilang’e. Ahilou leh Nagate toh kikah suhchet nading a hi Loutei-Gam thu hi akipat na hung hingapsah ding ham?***

Comments

Popular posts from this blog

Mukt Shabd Journal: Is it a Fake Journal?

What have the Meiteis Benefitted through this Conflict?

Narcissistic and Capricious Leadership: Do the Meiteis change their Leaders like one changes clothes?