Itobang hochu Khangdong melhoi ham?

Mihem jousen melhoi ding akidei sohkeiye. Adeh in khangdong hohin tahsa damthei ding; hoiding-phatding; mi O’chat hiding tiho hi aki ngaisang dehset-e. Hinlah thilpha hi akihet ji vang in abolnom ana kitam jipon, phattou nading sang in setna lamjoh ah ana kilhamang nom ji’e. Hitobang khangdong thilpha la he a bolnom lou chu nahi khah-em?

Vannoi Leisiet hi ivet leh chihna lam asan cheh-cheh toh kilhon in, mihiem lunggel jong akikhel jing’e. Hitobang ma chun mihem dei dan jong akikhel jing in ahi. Khang thusim (History) in phatbih hi ahin hom toupeh in, tuvang hin imajouse computer (internet) thahat a bolthei ahi tah jeh in computer-age, ahilouleh mobile-age tin het ahi tai.
Masang chun mihem te hi louga-soh leh gamga hon ana kivah un, tun vang hitia hinkho mang chu ki-um nalai jong leh atam tapon; thilbai jong ahi tapoi. Hijeh hin kivah nading in Regular Income neilou akhoh tan; hiche nading ahin natoh (Job) neilou ahung poimo lheh tai. Job hi jat tampi umjong leh eihon iha ngaisang pen uchu Government Job hi ahijeng’e. Ahin Government Job kalval in jong private leh semi-government company ho a toh thei tampi jong aum’e. Ahilou jong leh eima mimal hina a Sumkolvei (Business) jong bol thei ahi. Hiche hi tampi umjong leh eihon ingaisang pen uchu Government job hi ahithou thouve.

Alangkhat ah, masang chun Gollhang melhoi kiti hi tahsa hoi, thahat, pottho, chule umchanpha tiho hi ana kiminput sah jin ahi. Ajeh chu hitobang miho chu mitvet ding a lunglhai aumkeo hilouvin a-natoh hat jeh leh pottho jal in neh-le-chah ninglhing tah in ana kikholdoh jou ji’e. Hinlah tukhang in vang mit-a muthei melhoina sang in chihna; thahat a natoh sang in lhoh manchah them; chule inmun-loumun lientah tah nei sang in Service nei tiho hi thupi jo in akigel tan, hiti ho hin Gollhang ho melhoina ahisah joh tai. Nungah jong chutima ahi. Alim-amel hoi hen lang vetnom nom umjong leh hetna lam a alhahsam’a, bolthei ima aneilou leh a-melhoina seh seh in alhing jou tapoi.

Tua kipat a kum-20/30 masang toh tuphat jeng jong hi ivetkah leh kikhelna tampi aum tan, kikhel na hi agang cheh cheh jeng tan ahi. Hiche phatlai chun government natohna umhih jong leh louga-soh holeh gamga hoa kihing thei ana hin, hijeh hin mi atamlang in natoh (job) hi ana gelkhoh poi. Natoh (service) gelkhoh na aumlou jeh chun lekha sangtah simhih jong leh khoh behseh in ana kigel pon, Class-X/XII chai mai mai hojong chu phaset dan in ana kigel ji. Chuleh BA/MA hinchai ho vang chu sangtah in ana kigel ji tai.

Ahin tukhang hin BA/MA chai hita jong leh Service hoitah neilou chu koima ja (respect) achang jou tapon; degree mai mai nehthei ahilou dan hi aki hechen mama tai. BA/MA titah lou M.Phil/Ph.D hinchai ho jeng jong Service neilou ahi leh mipi in ajana alhasam lheh ji. Achuti phat hin golhang melhoi kivet dan leh nungah hon gollhang adei dan hou masang mitvet toh akibang tapoi.

Akhu ti leh koitabang chu gollhang melhoi hi ding hitam? Achung a hung kisei a kon a hi baitah a hetjeng thei ahi. Heng’e! Mitvet a melhoi jong chu apoimo nai. Ahin nungah ching hon hinkho a chenkhom pi ding pasal alhen teng anopsat nading leh genthei lou’a avahjou ding aha gelkhoh joh tauve. Hiche hochu regular income neiho bou ahiji tai. Regular income neiho lah-a jong akiha ngaisang dehset chu government service neiho ahikit uve. Chuleh service neiho lah-a jong officer hiho akiha ngaisang dehset kit-e.

Tulai khang a hitobang melhoina (hina) neiho chu nungah ho titah lou nu-le-pa te lunglhai na ahi keo’u hilou in, gam-le-nam a ding a jong mi mantam ahikit uve. Khangdong khat chu alim-amel vetnom nom um henlang, atha-ajung ahat in hat jong leh chihna-thepna neilou ahi leh society a ding a aphatchom na neocha bou ahi. Hiche sang chun vet din hoimo sise hen, atha lhasam lheh jong leh Officer lientah khat chu mi jana chang jeng kit ahi. Hitobang hochu minu-mipa ten jong atupau dinga adeisah jiu ahije.

Alangkhat ah, masang thahat a kivet khang chun numei leh pasal hi hatah in ana kikheh in; numei thalhom hochu pasal noi a kun jing ding dan in ana kigel’e. Hinlah chihna-thepna (lhoh-a) kivetna khang ahi tah jeh in numei leh pasal kikah a kikhehna aneo tan, ahina (athepna) joh in akive tai. Vetsahnan: Numei IPS/MPS khat chu anoija um pasal (police personnel) hon Salute abol tei ngai ahi. Numei ahijeh a kinoise a, pasal ahijeh a kija chomding ahi tapon, atohmun dungjui a joh kive ding ahi tai. Hijeh hin numei himan a thasetchom nading aum poi.

Tun, melhoi hi itobang ham ihe tauve. Hinlah hiche a hetbe ding khat chu miching-mithem hi’a, officer lientah hi nading in kihambol angaiye. Ajeh chu koimacha baitah a officer hijeng thei lou ahi. Agomlam a sei din:
1) Simlai khatchun lolhinna nei tange iti leh alhom pen’a nikhat sung’a nidan 7-8 beh lekha sim angaiye. Akhuti louleh minung phah ding kiti chu hung hahsa maithei ahi.
2) Tulai mobile leh internet khang ahi tah jeh in hitobang modern facilities hohi amanchah je thep angaiye. Aphatna tampi umjong leh amangkhel hodia manthah na hithei ahi.
3) Tukhang hi hetna asan tah jeh in Pathen ngaisah naleh nu-le-pa jana alhasam lheh tai. Lekha sim seh seh in lolhinna ahin pohlut jeng ding ahilou jeh in Pathen gin’a ichung a ho phate a ja angaiye. Ajeh chu ichung a Pathen alunglhai louleh imacha hithei lou ahi.
4) Lolhin na khat del ihi teng tahsa damthei na jong angaiye. Tulai hin tahsa damtheina lou-le-ai, ahilou leh Gym (Body Fitness Centre) kiti ho Manipur jeng a jong tampi aum tan; hiti ho hi ibol joulou jong leh jingkah-nilhah a Exercise (ahilou leh walking beh) boljing a tahsa damtheina lam kikhohsah angaiye. English thuchih khat in “A healthy mind in a healthy body” atikhu geldoh jing angaiye.
5) Itoh-ithamna a kitah (sincerity and honesty), thohhatna (perseverence), chuleh kitimhat (punctuality, self-control) angaiye. Itahsa phate a ithu a nunsah jing ding; itahsa kipuisah lou ding ahi.
6) Koima achang a chamkim lou ahijeh in ichunga ho (senior ho leh jilkungho) kithumop sah jing ding ahi. Ihetlou khat hetdoh nading a jachat bol lou ding; hetdoh tei joh got ding ahi.
7) Chihna-thepna lam ahin ei-puihoi thei tampi umjong leh akhoh pen chu lekha ahijeh in lekha toh kilhakang lou hiding ngaito aphai. Lekhabu (text-book) seh seh hilou in Newspaper, Magazine chule Journal phatah tah hojong sim jing ding ahi.
8) Eima subject (discipline) seh seh boipi louva all-round a ihetna suhjao ding ahi. Ahin ilungtup lhun nading a poimo ho vang ha-focus jep angaiye.

Achuti tah jeh in....

Nupi-upa, nungah-gollhang chuleh simlai ho ibon un itoh na cheh ah gunchu tah in pang’u hite. Simlai hon lekhasim ha-khohsah pen’u hitin; minu-mipa ten inchen isemna uva inatoh nau, Thinglhang lou natoh na hihen, business ibol nau hijong leh gunchu tah in ichate diu gel pum in imelhoi nau vetsah jing’u hite.

Adeh in khangdong (nungah-gollhang) hon i-themzil na uvah gunchu tah in pang’u hitin, UPSC, MPSC, SSC, Banking, Insurance ahi louleh Private lam’a natoh khat cheh mu’a gollhang melhoi, nungah melhoi hicheh din kihambol’u hite.

Simlai Cl-X/XII noilam sim nalai Seconadary level simlai ten jong amin a exam passed nading mai mai hilou in khonung a target khat lhun tei nadin gunchu tah in panlau hite. Phat man dan them’u hitin, neh-le-chah kitim hat-u hitin, chingthei tah in ikhangdon lai uhin ilhohbu-u (brain) suhhat ding ngaito’u hite. Chujong leh, khosung leh vengsung, Gam leh Nam ngailutna jal in lunglen tah keng pum in lekha sim’u hitin, mi-melhoi tah cheh hiding in kigong’u hite. Lekha sim talou honjong ibolthei cheh bol’a khonung khankho ding gelcheh din ikitiem kit uve.

Achainan, tukum 2015 jubilee eihin puilhung pau Pathen chun itup na cheh-u eipuilhung tau hen.

Comments

Popular posts from this blog

Mukt Shabd Journal: Is it a Fake Journal?

What have the Meiteis Benefitted through this Conflict?

Narcissistic and Capricious Leadership: Do the Meiteis change their Leaders like one changes clothes?