Suicide kibol ding nagel khah am?


Eimi te hi masang a itoh inabah ula kahe pon, tuthah hin ama-le-ama kithat [suicide case] atamlheh tai. Thinathei-Lou (poison) don'a thiloi; Khao a kikhailih loi; ajat jat akija jing tan, pohnat umtah ahi. Toset toh a ahinkho liem jong atamcheh cheh tai kiti le kisei val lou maithei ahi. Gari toset a thiloi; thal a kikaplih loi; gamlah-a kisukha a thiloi…seijoujai ahipoi.

Gam khangtou jep ho lah a suicide toh kisai a kihilna hi akiha bol in, eiho lah a hi kihekhalou tobang ahi. Hijeh a hi hetthem na jong lhasam dehset ahi.

Masang jep lah in it-umtah sopi khat gamlah in ana kikhailih in, hichu video recording ibol uvin muntin a ina thethang uve. Tunaicha in mikhat ana ohlih kit in, hiche jong chu Facebook/WhatsApp muntin ah alim akimu kit tai. Phaicham miho lah a vang hi a-ohlih jouse kiphinna in ajui ahi kit-e.

Hitia thise a lum hihen lang, dammo a thi hijong leh, athi jou nung lim/video ikapdoh doh uva athe thang masa ding ikichu tho jeng jiu hi hetna lhahsam jeh jong hintin, thil dihlou ahilam igeldoh khah lou'u hiding dan ahi. Hetding khat chu hitobang a tosetna toh (adeh a akikhailih) ho lim le video ithethang jing uhin akum kilhit loulai khangthah holeh alungkimlou ho lungthim apuiset a, amaho jong suicide kibolnom na lungthim apeh thei ahi.

Ahithei leh Social Media mang jing ho jousen thise ho ito teng ule amai kimu na lim/video hohi ha-thethang da taleu hen deisah ahi. Adeh in group sem holeh Admin a pang hon group isem ngal ule hitobang hetlou a poimo thil neocha cha hohi hethem jep leuhen pha ahi. Akikhailih khat, ahilou leh thal a kikaplih khat lim na-group a melse tah a ahung kidoplut man a phatchom nading jong umbehseh lou ahin, hijehchun khangthah ho lungthim suse thei ahi tipa joh hi gelkhoh jo leuhen pha ahi.

Ijemtia tosetna tohnu/tohpa chu koi ahi kihe lou ahi tah jong leh Police, mopohna nei philanthropic organisation, ahilou leh CSO ho hetsah utin, aboipi ding a kilom hon boipi leh phajo ahi.

Niengkum in numei chapang ahamthei behseh loulai khat Porompat Police hon ahin mudoh uvin, athu hi KSO-Imphal ho ana hetsah uvin ahileh pungkah khat-le-ni kah in a-insungmite toh ana kiheto pai tauve. Hiche hi athusim [background] seiding hileh angaimo lai jong tampi um ding ahin, anu-le-apa ding a nomlou, chule a-insung mite ding a jong jachat umtah ahi. Ahin, apoimo pen chu kailhang lah-a kiholmo chapang nu a-insungmite toh aki muto diu chu ahin, hichu akisuh bulhit leh apha hijeng ahi. Ama jong hi group phasah khat a ana kithethang man tan, mihing ahijeh in akhoh behseh vang chu ahi poi.

IPI IBOL UVA PHA HAM?

Hiti ho tobang dinmun a ngaichat umpen chu awareness ahi. Mihem alien-aneo hin suicide chungchang hi hethem sohkei leuhen ama le ama kithat jong lhom intin, chule muntin a thethang le le jong lhom ding ahi. Hijeh chun het a pha kasah point themkhat gah sei ute.

(i) suicide case aum teng ahe ding a lom ho hetsah utin, social media lah dung a ha-thethang behseh poute.

(ii) thise (akikhailih, akikaplih, toset a thi, adg.) ho thiluong imu teng ule amai kimu na lim ha-thethang da ute. Ithau anop behseh jong leh amai neokhat sel utin post ji ute.

(iii) ahithei chan in chapang ho kom a, expert/experience nei ihi ngal louleh suicide thu ha seipeh behseh poute.

(iv) iloi-ipai khat alunggel anoplou teng hetthem a, aphalam a pui ding got ding ahi.

THUCHAINA

Ipi hileh mihem hin khatvei kom kom teng lung lhahdai na kinei ji a, ilungthim anopmo behseh teng gellou ding ding kigel ji ahi. Ajona leh kikhailih ding, thinalou don ding, Innsang a pat kichoplhah ding, twilah a kilelut ding, thal a kikaplih ding....tiho hi kigel ji ahi.

Ijemtia hitobang lunggel hi nagel khahlou lai leh midamthei nahin, mivangpha pen nahi’e. Damthei na akiti teng tahsa damtheina seh seh hilou a lungthim le lhagao damthei na jong ahop ahi. Hichu Body, Mind, and Spirit (ahilou leh physical, mental, and spiritual health) tithei ahi.

Ahin, hitobang lunglhahdai na ahilou leh lungneo na dinmun hohi na natokhah a ahileh themkhat na-chihthei jep angaiye. Adamthei hon suicide kibol hohi mi-pilhinglou, ahilou leh mi-vangse dan in imohgel ji uvin, hiche hi nang le kei chung a jong chuthei ahi.

Akikhailih, ahilou le ama le ama kithat, hohi ajeh tampi umjong leh agom lam pen a seidin: alungthim a pohgih khat nei a, hichu apohlal val teng soh ji ahi. Abangchu suhkhel anei jeh hamkhat-a a-jachat behseh jeh; exam a losap jeh; business aboijeh; a-dongma/aji toh kiboi jeh; hahsat-genthei jeh; khamnathei neh jeh, chule thil jatchom chom a lungkimlou na anei jeh hithei ahi. Abang chu lungthim kisuh lou (mental problem) nei jeh jong hithei ahi. Abangkit ma chu min abol nai tia atot tot le totko jong hithei ahi. Loutwi don hohi a-insungmite chung a lungkimlou jeh-a kiphinna a adon leh thilo jong um ahi. Hiche dinmun hohi tahsa le lungthim damlou na in ahin belap teng suicide kibol nathei chance hung bailam jep kitji ahi.

Adang hohi katokhah lou jeh in kaha seithei tapoi. Ahin, losap jeh hamkhat a nalungneo a lunggel phalou nagel khah a ahileh aphapen chu ipi bolleng kakithah patdoh in, masang [normal life] hinkho kamangkit thei dem tihi kigel angaiye. Ajehchu eiho lah-a psychologist ham, ahilou leh expert khat ham kom’a che a counselling kibol sah ding tiho hi phatseh a hithei thil ahilou jeh in ilhahsam na a eimatah kipat a aphalam ipi ham ti kihol kalval a pha aum poi.

Hitobang dinmun hin keijong kana dingkha’e. Hiche phat laitah chun hoitah in kakigel in; keima le keima kana kithahpat in ahile hiche a kon’a chu vangsetna nathei dinmun a kon ana hoidoh kahi. Depression, Stress, ahilouleh Discouraged ihi a ilungneo mong mong teng kithah patkit ding kiti hi thilnom vang ahi poi. Koiman la eihet peh lou, eima le eima kigenthei ahi. Ahin, thilpha kiti hi igut ten ten a ahileh Pathen in a-lampi eigonpeh tei ahi tivang hi kisong tah a kasei ngam ahi.

Hitobang dinmun a dingkha hon ibol diuva, keima experience a kon, kseinom hi tampi aum in, abon a kisei chai joulou ding ahijeh in anoi a hin point chomcha cha in phabep anave ute:

(i) Niseh kimanchah ding dan Time-Table kisem a phate a juiding; ahithei chan’a phat-ong (Free time) hanei lou ding ahi. Thuchih in, "An idle brain is the Devil's workshop" ati ahi. Setna atamjo hi thaset/phat-ong tamnei a kon hung momdoh ji ahi jeh in thaset kiti hi bollou in aphai. Hiche nading a hi itoh-itham na a lunglut a, i-onkah a bolding tohgon jong kisem jing ding ahi.

(ii) Tahsa damthei nading a neh-le-chah kitup a, en-le-twi aphatcha nehding, chule physical exercise jingkah/nilhah seh a boljing ding ahi.

(iii) Lungthim damthei nadia ithanop na khat bol ji ding aphai. Kichep-golseh ham, tumgingthei/music ham, lekhabu sim ham, ahilou leh trekking ham, eima ding a phachom khat bolji ding ahi. Chule simlai ihileh positive mindset ineithei nading a i-mopoh na’a punctual angaiye.

(iv) Pathen houte din lhagao lam damthei nading a Pathen thu toh kilhakaang lou angaiye. Christian ho din jingkah-nilhah seh a Bible sim toh Taona man kop jing aphai.

(v) Loi-le-Gol phalou, chule eima ding a negative influence eipe thei dinmun ho a kon kikaangse angaiye. Agomlam a seidin, apha del a ase nuse ding ahi.

Khai...! ilah uva Suicide Case atam lheh tan, abolthei akipeithei itamnei tokah uva la Solkar a kon imacha imulou diu ahijeh in eiho le eiho kihambol utin i-society uva kon Suicide hi suhbei ding go ute. Eima le eima kitha kiti hi Pathen dei jong hipontin, mihem dei jong ahipoi.

(Written on September 3, 2019)

Comments

Popular posts from this blog

Mukt Shabd Journal: Is it a Fake Journal?

What have the Meiteis Benefitted through this Conflict?

Narcissistic and Capricious Leadership: Do the Meiteis change their Leaders like one changes clothes?